Marktwerking stuwt energieprijs NL en suggestie herziening eerlijker en duurzamer energiebelastingstelsel

Er worden momenteel veel ideeën geopperd om de onbetaalbare energierekening te drukken. Ook de verschillen in overheidstoeslagen (zoals BTW) tussen de EU landen , wordt genoemd als belangrijke oorzaak van een ‘hogere energieprijs’ in Nederland. Zelf denk ik dat we het in een andere oorzaak moeten zoeken, namelijk de privatisering en onze afhankelijkheid van de internationale energiemarkt. Ook zou het goed zijn om ons energiebelastingsysteem (eerlijker en duurzamer) te herzien. Graag deel ik mijn visie en gooi ook een balletje op:

BTW

Voor 2022 is door overheid een aantal maatregelen ingezet om de huidige onbetaalbare energieprijzen enigszins te kunnen compenseren en energiearmoede enigszins tegen te gaan. Zoals een lagere energiebelasting op elektriciteit, een hogere energiebelasting korting (=heffingskorting) en een lagere btw op energie.

Nederland heft dus wel relatief veel belasting op energie, voornamelijk op gas (om dit te gebruik te ontmoedigen). NL heeft de BTW verlaagd per 1 juli van 21% naar 9%. De totale energiekosten voor een huishouden zouden kunnen toenemen aankomend jaar van € 2.000 naar € 7.000 (afhankelijk van tarief, verbruik en prijsontwikkeling). In dat geval is 21% over € 2.000 circa 420 euro BTW-heffing in de oude situatie. Echter, in de nieuwe situatie is 9% over € 7.000 euro nog steeds 630 euro aan BTW-heffing.

Maar mijn inziens is dus de (kale) marktprijs meer bepalend voor de totale energieprijs, en deze kan sterk verschillen tussen landen door marktwerking en privatisering.

 (Overigens, door ons stelsel van btw en (energie)belasting maken we in algemene zin een maatschappij mogelijk waarmee een hoog niveau van welzijn kunnen realiseren (verzorgingsstaat). Daar mogen we best trots op zijn en koesteren. Helaas vallen er overigens nog wel steeds groepen buiten de boot (maatschappij) en dat is zorgelijk. Laten we dus ook energiearmoede niet weg nuanceren. Consumenten die wegens een kleine portemonnee niet konden verduurzamen, zijn wel degelijk de dupe en moeten we extra en meer compenseren)

 Marktwerking

Als we kijken naar de marktwerking, dan is er sprake van een bepaalde rangorde in ons energiesysteem voor productie eenheden (zie verdere uitleg op mijn website). De marginale kosten van de productie-eenheden worden bepaald door de brandstofkosten van de productie eenheden (prijs voor gas en kolen) en de CO2 kosten. Daarnaast geldt dat de opstarttijden van productie eenheden worden meegenomen in de rangorde van elektriciteitsopwekking.

De marginale kosten van zonnepanelen en windmolens zijn dus lager (marginale kosten zijn bijna 0) ten opzichte van de conventionele energiecentrales (waar duur gas gestookt wordt of duurdere kolen). Hetzelfde geldt voor kernenergie, wat een relatief lage operationele en marginale kosten kent. De enige werkende kerncentrale in Nederland ligt in Borssele. Daarop volgen de kolen- en gascentrales. Uiteindelijk wordt de prijs voor elektriciteit bepaald door de duurste energiecentrale die aan moet, vanwege deze marginale kostprijs gebaseerde productiemethode in deze rangorde (merit order).

Ter illustratie voor bepaalde uren op de huidige markt; een windmolen en zonnepark produceert tegen een marginale kostprijs van 0 euro per kWh. Een kerncentrale produceert tegen een marginale kostprijs van 0,20 euro per kWh en een gascentrales tegen 0,80 euro per kWh. De marginale kostprijs van de duurdere gascentrale (vanwege de de hoge gasprijs) trekt dus de opbrengstprijs van de overige productie-eenheden mee omhoog.

Landen met de beschikking over veel kerncentrales of veel grensoverschrijdende import- en exportcapaciteit of bijvoorbeeld eigen waterkrachtstroom zouden op de kale marktprijs in het voordeel kunnen zijn ten opzichte van Nederland. Dit omdat Nederland qua energiemix buiten wind- en zon opwekking, relatief veel dure gascentrales hiervoor gebruikt.

Door het besluit om kolencentrales (en op termijn ook het Groningengasveld) te sluiten, én doordat de grote energiebedrijven allemaal in buitenlandse handen zijn, is Nederland in feite overgeleverd aan de internationale energiemarkt. NL heeft daarbij de laatste jaren weinig posities ingenomen op langetermijn markt en juist meer op de spotmarkt (dagmarkt), dat kan ook een rol spelen inzake de gasprijsverschillen tussen landen.

Nederland heeft dus weinig regie op haar energievoorziening en productie. Zo zijn we voor investeringen in onze productie eenheden afhankelijk van voornamelijk buitenlandse partijen. Dus marktwerking met de enorme prijsstijging heeft mijn inziens meer invloed dan de BTW, als we het hebben over energieprijs verschillen tussen landen. 

Is het daarbij nog wel realistisch om de energiecrisis en aanverwante problemen laten ‘op te lossen door de markt(werking)? ‘

Medio jaar 2001 Nederland werd in NL begonnen met het liberaliseren van de markt voor grootverbruikers en groene stroom voor kleinverbruikers in 2001. Vanaf medio 2004 is de energiemarkt volledig vrijgegeven voor elektriciteit en gas voor consumenten. We wilden meer concurrentie en een lagere prijs. Dat laatste blijkt momenteel niet het geval meer te zijn (waar overigens ook geopolitieke ontwikkelingen mede debet aan zijn).

Is het tijd om de (Europese) marktwerking weer eens onder de loep te nemen en wellicht meer te kiezen voor gereguleerde marktwerking? Dus bijvoorbeeld een aantal energiebedrijven (of energiecentrales) in ieder geval voor de particuliere sector weer te nationaliseren of de markten dusdanig te hervormen, ook in kader van leveringszekerheid, betaalbare energieprijzen en verduurzaming? Energie en toegang tot energie is namelijk wel een basisbehoefte. Voor de burger en deze basisbehoefte blijft er daarmee sprake van betaalbare energieprijzen. Dus misschien een basisprijs voor energie die een gemiddeld huishouden nodig heeft en een meerprijs afspreken voor de extra afname of teruglevering

Voor de zakelijke sector kan er wellicht wel (beter) gekozen worden voor marktwerking, omdat er ook positieve voordelen zitten aan dit huidige marktmodel (prijsprikkel om te verduurzamen en energie te besparen en dynamische marktprijzen houden helpen het energienet in balans houden door het vraag en aanbodprincipe)

Laten we overigens niet vergeten, dat wij kopers (gebruikers) ook grotendeels grotendeels de prijs bepalen. Dit klinkt raar. Maar de laatste energiecentrale wordt dus ingeschakeld om de (extra) energievraag te dekken, en is prijsbepalend voor alle gevraagde elektriciteit. Hoe meer vraag nodig des te meer duurdere centrales nodig zijn in de energiemarkt (merit order). Dus het huidige marktmodel bevat wel een gezonde prijsprikkel en bewustwording voor energiegebruik. Als kopers (we) die extra vraag niet in de markt neerleggen, wordt die duurdere centrale dus ook niet aangesproken.

Werkt de energiemarkt nog wel zoals we bedoeld hebben?

Om een contante stroom aan elektriciteit te kunnen garanderen moeten vraag en aanbod met elkaar in evenwicht zijn. Elektriciteit kan niet opgeslagen worden. We hebben een een energiemarkten om ook het energienet (technisch) in balans te houden.

Het bijzondere is op dit marktmoment, dat ook de opbrengstprijzen van zon en wind in relatie tot hun marginale kostprijs (0) op dit moment sterk omhoog worden mee getrokken in de markt. Enerzijds erg prettig voor deze assets eigenaren (van zonneparken en windmolens) die momenteel goede verdiensten ontvangen voor opwekking. Maar wel bijzonder dat de prijs zonne- en windstroom bepaalt wordt door de prijs van zeer dure fossiele brandstoffen.

Indien we echter een duurzaam lange termijn prijsmodel willen opbouwen kunnen we als marktpartijen, mijn inziens, beter proberen om (bilaterale) prijsafspraken te maken voor langere looptijden (20 jaar). Nu dus niet direct de hoge marktprijs in rekening brengen voor opgewekte zonnestroom en windenergie, maar genoegen nemen met een iets lagere opbrengstprijs voor zon- en windenergie, maar daarvoor wel zekerheid (afname) over een langere looptijd voor terugkrijgen. En een afnemer ontvangt goedkopere duurzame stroom, ten opzichte van de huidige elektriciteitsmarkt, waar de dure grondstofprijzen van gas en kolen de elektriciteitsprijs momenteel enorm mee omhoog trekken. Dat lijkt een win-win situatie voor producenten en afnemers en van duurzame stroom. Dus misschien moeten we het huidige marktmodel van conventioneel (energiecentrales) en duurzame eenheden (zon- en windparken) uit elkaar gaan trekken als markten en hierbij kiezen voor meer een gereguleerde vorm van marktwerking. Een gereguleerd marktplaats waarbij overheid, energieproducenten en energieafnemers samen en in onderlinge concurrentie de prijs bepalen aan de hand van vraag en aanbod, waar productie en afname nauwkeurig op elkaar worden afgestemd.
Door de liberalisering van de energiemarkt, ligt nu de verantwoordelijkheid voor energieproductie leveringszekerheid in NL steeds meer bij commerciële marktpartijen, waardoor we afhankelijk worden van de energieprijsontwikkelingen en de bereidheid om investeringen te doen. Zo zijn inmiddels bijna alle Nederlandse energieleveranciers in buitenlandse handen. Daarbij hebben we qua energiemix naast zon en wind, helaas de beschikking over (dure) gascentrales en tijdelijk enkele uit de ‘mottenballen’ gehaalde kolencentrales. Onze overheid kan wel ‘maatregelen” bedenken zoals accijns verlaging, energiebelasting verlagingen en andere compensatie methoden en verplichte vulgraden opleggen, maar grip op de energiemarkt met deze prijsstijgingen krijgt ze nooit volledig denk ik, omdat we dus overgeleverd zijn aan de internationale energiemarkt.

Ook voor energiebedrijven zijn het uitdagende tijden

Enkel energiebedrijven en landen met veel kerncentrales kunnen grotere winsten behalen momenteel. Voor heel veel andere energiebedrijven met gas en kolencentrales gaat dit helaas niet op vanwege hoge grondstofprijzen en deze bedrijven worden ook blootgesteld aan enorme marktrisico`s.

Energieleveranciers hebben daarbij te maken met enorme kosten en risico`s met betrekking tot onbalans- en profielkosten (neveneffect van zon- en windstroom) en andere inkooprisico en problemen (enorme cashflowproblematiek) Grote gas- en oliemajors, zullen mogelijk grote winsten kunnen behalen.

Als we zo doorgaan, is het echter aannemelijk dat energiebedrijven levering gas en elektra, net als tijdens de bankencrisis in 2008 gered moeten worden door onze overheid. Deze crisis raakt burgers, bedrijven en OOK energiebedrijven.

Energiebelastingstelsel hervormen

Energiebesparing zal in ieder geval de aankomende jaren een belangrijk en zeer urgent thema worden, en dat is ook positief! De energietransitie heeft dus enerzijds deze ‘prijsprikkel’ nodig om sneller te verduurzamen.

Aan de andere kant was energie veel te goedkoop afgelopen jaren. en zullen we ook bereid moeten zijn om een meer realistischer prijs te betalen voor schaarser wordende grondstoffen en energie. Dit kunnen we ook deels beter inregelen met een eerlijker energiebelastingstelsel (vlaktax)

Het huidige energiebelasting- en subsidiestel lijkt aan herziening toe om duurzaamheid verder te stimuleren. Het huidige energiebelastingstelsel houdt namelijk onvoldoende rekening met het principe dat de vervuiler zou moeten betalen. Op dit moment worden de grootverbruikers van energie door het huidige degressieve belastingstelsel licht belast en kleinverbruikers juist relatief heel zwaar belast. Als dit in het verleden eerder was aangepast, werden bedrijven eerder gestimuleerd om te innoveren en energiebesparende maatregelen rendabel te maken. Energiegebruik en de samenhangende kosten voor CO2 uitstoot waren en zijn daarmee onvoldoende in balans in geweest. Hierdoor ontbreekt er ook een belastingstimulans om de verduurzaming en innovatie te versnellen en te stimuleren.

We hebben dus een regressieve belasting op energie. Als je meer energie gebruikt ga je dus minder belasting betalen. De kosten zouden veel meer evenredig meer verdeeld worden voor iedereen. Dus van een regressief belastingstelsel naar meer een vlaktaks energiebelastingstelsel. Bij een vlaktaks wordt iedere gebruiker met hetzelfde percentage belast. Geef huishoudens met lagere inkomens, de kwetsbare groepen in onze samenleving (die in de energiearmoede groepen vallen) daarbovenop een korting op de energiebelasting. Huishoudens met een laag inkomen krijgen bovendien een extra eenmalige energietoeslag

Kijk naar de huidige energiebelastingopbrengsten en deel dit door het aantal kWh van BV Nederland. Dan krijg je een veel evenwichtiger en eerlijke spreiding over alle gebruikte kWh.

Samenvattend

Energiemarkten fungeren dus als financiële markten en deze werken naar behoren (het vraag en aanbod mechanisme werkt prima). Zo helpen bijvoorbeeld dynamische marktprijzen het energienet in balans houden door het vraag en aanbodprincipe (energiegebruik afstemmen op de prijs en het weer). Zo zien we bijvoorbeeld dat bij de hoge energieprijzen er een enorme prijsprikkel bestaat om te verduurzamen en energiebesparende maatregelen te nemen. Ook zien we dat de energievraag afneemt, omdat bedrijven en straks ook burgers het simpelweg niet meer kunnen betalen. Deze maatschappelijke effecten lijken me onwenselijk.

De hamvraag blijft of we voor onze eerste levensbehoefte, wat onze afhankelijkheid van energie betreft, afhankelijk willen zijn van deze ‘grillen’ van de markt?!De prijs over niet meer kunnen beschikken over energie (betrouwbaarheid en leveringszekerheid) is niet wenselijk en heeft een veel hogere prijs.

Laten we werk blijven maken van energiebesparing en het efficiënter omgaan van energie. Energiebesparing zal in ieder geval de aankomende jaren een belangrijk en zeer urgent thema worden, ongeacht hervormingen op de energiemarkten.

Ik denk persoonlijk dat (gereguleerd) ingrijpen door overheden om tot een nieuw Europees prijsmodel (zowel qua leveringsprijzen als hervorming energiebelasting stelstel) te komen noodzakelijk zal zijn. Laten we in ieder geval het huidige marktmodel goed blijven analyseren om en zekerheden proberen in te bouwen om ons tegen tegen enorme prijsfluctuaties te beschermen. En daarmee het op te nemen voor de kwetsbare groepen in onze maatschappij (die te maken hebben met energiearmoede).