Regeren is vooruitzien

Voor de kerstvakantie werd ik benaderd door de Financiële Telegraaf  voor een nieuwsbericht, dat ging over het voornemen van het nieuwe kabinet om Nederland massaal aan de warmtepomp te krijgen, via subsidies en normering. Als energieadviseur heb ik mijn mening gegeven. Tegelijk was het voor mij een mooie aanleiding, om het nieuwe regeerakkoord inzake energie eens door te nemen. Hieronder de belangrijkste energiepunten uit het regeerakkoord en mijn visie erop.

Wat is het overigens ontzettend fijn dat we weer een nieuwe regering hebben.  En wat een uitdaging om in deze complexe tijd, waarbij sprake is van ‘ik weet niet hoeveel crisissen’  (coronacrisis, vertrouwenscrisis, klimaatcrisis, stikstofcrisis en energiecrisis) en een sterk gepolariseerd land, toch regie te durven nemen om te regeren.  Chapeau voor de nieuw benoemde bewindslieden dat ze zich hieraan gaan committeren.

Uit het nieuwe regeerakkoord blijkt dat de nieuwe regering (Rutte IV) een enorme booster wil geven aan de verduurzaming van Nederland. Plannen die ik van harte toejuich. In de komende 10 jaren wordt er ruim 35 miljard euro vooruit getrokken, middels een Klimaat- en Transitiefonds voor de aanleg van warmte-, waterstof- en elektriciteitsnetten en verduurzamen van gebouwen en de mobiliteitssector in Nederland.

Dit komt bovenop de bestaande SDE++ subsidieregelingen. Hopelijk kan onze overheid ook met een nieuw gecreëerde ministerspost Klimaat en Energie meer gaan regie nemen, om onze landelijke en internationale klimaatambities te halen, zonder controle te verliezen op leveringszekerheid en betaalbare energieprijzen. Alle nieuwe auto’s moeten in 2030 emissieloos en dus CO2 vrij zijn. De belastingdruk zal nog meer van elektriciteit naar gas gaan verschuiven.  Daarmee probeert het kabinet de productie van duurzame energie en reductie van CO2 nog verder te stimuleren.  De overheid wil hiermee stimuleren dat huishoudens en bedrijven vaker kiezen voor elektrische warmteopties, zoals warmtepompen.

Aardgas hebben we nog hard nodig

De realiteit is ook op dit moment, dat we aardgas als fossiele brandstof de aankomende decennia nog hard nodig zullen gaan hebben en gas een zeer belangrijke rol blijft spelen in het verduurzamingsproces van onze energiebehoefte. Iets wat internationaal in  buurlanden ook zichtbaar is. Landen die kolen- als kerncentrales versneld sluiten en juist tijdelijk meer gas willen gaan gebruiken om in een overgangsperiode van de veel schadelijkere steenkolen af te komen. In 2018 schreef ik hier al over in mijn nieuwsbrief: ‘The answer is blowin in the wind’.  En met de huidige energiecrisis blijkt dus dat de leveringzekerheid en betaalbare energieprijzen behoorlijk onder druk zijn komen te staan. Zonder in te zetten op verder energiebesparingen, energieopslag en voldoende gas- of kerncentrales zullen mogelijk terugvallen naar een situatie van energieschaarste en tekorten.

Uit het regeerakkoord blijkt dat de kerncentrale in Borssele langer open blijft en er worden twee nieuwe kerncentrales bij gebouwd. Als wij CO2-arme energie willen opwekken en tegelijkertijd in een tijd van energieschaarste relatief nieuwe kolencentrales sluiten (in de winter),  kunnen we mijn inziens op de korte termijn niet om kernenergie heen. Zeker niet, als ons energieverbruik niet evenredig daalt. Want het productievermogen dat in Nederland en in omliggende landen uit de markt wordt gehaald aankomende periode, kunnen we op korte termijn niet volledig met zon- en windenergie opvullen. Zonder in te zetten op energiebesparing, lijkt kernenergie net als gas in elk geval een ‘overgangsbrandstof’ te kunnen zijn,  zolang wind en zon nog onvoldoende stroom opleveren. Helaas kleeft er aan de andere kant wel veiligheidsvraagstuk rondom het mogelijk gevaarlijke kernafval, waar we als wereld wel duizenden jaren mee blijf zitten. Iets waar ik zelf ook geen antwoord op heb.  Kortom, laten we daarom nog beter blijven focussen op energiebesparing!

Voor veel MKB bedrijven stond energiebesparing de afgelopen jaren niet heel hoog op de agenda. De handhaving vanuit de overheid op de wet milieubeheer was ook niet heel streng. Voor het bedrijfsleven moest duurzaamheid hoofdzakelijk een financieel voordeel opleveren. Met de huidige extreem hoge energieprijzen, komen investeringen in duurzaamheid en energiebesparing plots in een veel gunstiger perspectief te staan. Vanuit dat perspectief is het bijzonder dat de overheid de energiebelasting voor 2022 juist aanzienlijk heeft verlaagd om de hogere energierekening te compenseren.

Energiebelastingstelsel is grondig aan herziening toe

Een eerlijker energiebelastingstelsel zou op de lange termijn wel kunnen helpen om een grote impuls te geven aan de verduurzaming. Het huidige energiebelastingstelsel houdt onvoldoende rekening met het principe dat de vervuiler zou moeten betalen.  Op dit moment worden de grootverbruikers van energie door het huidige degressieve belastingstelsel licht belast en kleinverbruikers juist relatief heel zwaar belast. Door dit om te keren zouden bedrijven eerder worden gestimuleerd om te innoveren en energiebesparende maatregelen rendabel te maken. Energiegebruik en de samenhangende kosten voor CO2 uitstoot zijn momenteel daarmee onvoldoende in balans. Hierdoor ontbreekt er ook een belastingstimulans om de verduurzaming en innovatie te versnellen en te stimuleren.

Houd enerzijds wel rekening met consumenten die vallen onder de groep energie armoede, en compenseer alleen de minder bedeelde groepen.
Laat het energiebelastingstelsel anderszijds verder zelf zijn werk doen, in plaats van subsidies te verstrekken.

Booster voor de warmtepomp

Het kabinet zet ook onder andere in op warmtepomp door middel van subsidies en normering. Dat we in Nederland sneller moeten verduurzamen en dat de uitstoot van CO2 snel moet verminderen staat buiten kijf, maar daarbij moeten we wel de juiste keuzes maken in een gepast tempo.  In 2018 moesten we volledig en versneld van het gas afgaan en massaal aan de warmtepomp. De gaskraan in Groningen werd versneld dichtgedraaid. De afbouw is nog sneller gegaan dan verwacht. Destijds werden al vraagtekens geplaatst bij de hogere risico’s en kostenstijging van dit besluit. Afgelopen maanden kregen we een tussentijdse afrekening gepresenteerd met onbetaalbare energieprijzen en leveringszekerheid die steeds meer in het geding staat bij een strenge winter. Nu te snel en massaal overstappen naar de warmtepomp, lijkt me ook niet wenselijk. Er is namelijk al te weinig ruimte op het elektriciteitsnetwerk om projecten voor duurzame energieopwekking te kunnen realiseren en met een massale overstap naar de warmtepomp komt Nederland aan een nog zwaarder elektrisch infuus te liggen. De seizoensafhankelijke piek met betrekking tot het elektriciteitsverbruik zal veel grilliger geworden, vanwege de verwarming door warmtepompen. Hiervoor zullen eerst nog meer en grotere investeringen in ons energienet moeten plaats vinden. Op dit moment is dat onvoldoende. Echte CO2-besparing begint met beperking van de vraag.  Kortom, focus op energiebesparing! Met warmtepompen zal het energiegebruik aanzienlijk stijgen, die in de winter (als de zon niet schijnt) geleverd moet worden door onze gascentrales. Hierdoor stijgt paradoxaal ook weer onze gasvraag.

Ik juich energiebesparing en verduurzaming toe. Wel bevinden we ons in een eerste fase.  Laten we daarom eerst beginnen met de gebouwen die er ‘geschikt’ voor zijn. Voor nieuwbouw (en grote renovatieprojecten) is het meer een geschikte en interessante optie om in te zetten op een warmtepomp. Hier wordt namelijk vaak gekozen voor een laagtemperatuurnet met vloerverwarming. Ook is de isolatiewaarde vaak uitstekend, om zo een goed rendement uit een warmtepomp te kunnen halen.  Daarbij merkte ik afgelopen jaren,  in de praktijk bij het MKB nog weinig van een ‘massale bereidheid” om werk te maken van energiebesparing en ook over te stappen op de warmtepomp.

De sterk gestegen energieprijzen plaatsen investeringen in energiebesparing en verduurzaming in een veel gunstiger perspectief

De recent sterk opgelopen gas- en elektriciteitsprijzen kunnen daarentegen wel een handje gaan helpen. Mensen zoeken vaak al naar alternatieven voor hun cv-ketel, de huidige torenhoge energieprijzen drukken op de portemonnee en helpen daarbij. Onlangs verzorgde ik de energie inkoop voor een relatief grotere akkerbouwer welke bij de huidige prijzen circa  €200.000 extra moet gaan betalen aan energie. Investeringen in energiebesparing en verduurzaming komen hierdoor dus wel in een veel gunstiger perspectief te staan. Anderzijds is de technologie van warmtepompen nog niet zo doorontwikkeld dat mensen en zeker mkb-bedrijven er al vol voor kiezen. Zonnepanelen, dat snappen mensen, die techniek is door ontwikkeld en de markt is volwassen. Het technische en financiële rendement op de zonnepaneleninstallaties van tegenwoordig is relatief gunstig en de terugverdientijd realistisch. Met warmtepompen en andere grote investeringen in duurzame bronnen twijfelden ze nog is mijn ervaring bij energiebeparingstrajecten in de afgelopen 4 jaren. Ook gezien het budget: het zijn forse uitgaven bij aanschaf, en je elektriciteitsverbruik gaat gemiddeld zo`n anderhalf keer omhoog. En niet alleen de gasprijzen zijn afgelopen half jaar sterk gestegen, ook de elektriciteitsprijzen zijn sterk mee omhoog getrokken. En het effect op de CO2-uitstoot vermindering is nu nog minder groot, zolang de elektriciteit op minder zonnige en minder windrijke dagen afkomstig is uit gas- en kolencentrales.

Een maatwerk energieonderzoek met een energiebesparingsdiagnose is mijn inziens een eerste relevante stap. Het gaat namelijk niet alleen om de warmtepomp, voor het hoogste rendement moet je bijvoorbeeld ook kijken naar isolatie, anders krijg je het mogelijk op koude winterdagen niet goed warm, wanneer het rendement namelijk zeer hard omlaag gaat. Daarbij heb je voor de meeste warmtepompen een laag temperatuurnet nodig, bijvoorbeeld met vloerverwaming en radiatoren die ontworpen zijn voor de lagere warmtepomptemperaturen. Je moet daardoor op dit marktmoment nog relatief veel geld uitgeven voor een relatief klein besparingsresultaat”

Onderschat niet de kracht van kleine stappen 

Veranderen kost tijd, geld en moeite. Veranderingen stuitten vaak op weerstand en is moeilijk. Maar ook kleine stappen brengen ons op de langere termijn dichter bij het einddoel van de energietransitie. Ook in de implementatie naar een volledig warmtenet met alleen maar warmtepompen kunnen kleine stappen helpen. Een hybride warmtepomp zou wel als tussenvorm een goed en betaalbaar alternatief kunnen zijn voor dit marktmoment.  Gelukkig staan ook de technische ontwikkelingen niet stil en komt bijvoorbeeld Vattenfall dit jaar met een warmtepomp op de markt die ook geplaatst kan worden in oudere, minder goed geïsoleerde woningen en bedrijven. Dus laten we goed nadenken en de tijd nemen om in het juiste tempo over te gaan tot de uitfasering van de cv-ketel.

Regeren is vooruitzien

Opmerkelijk is overigens (voor zover ik dat heb kunnen vinden), dat de salderingsregeling niet wordt benoemd in het nieuwe regeerakkoord. De salderingsregeling staat al jaren ter discussie en lijkt daarmee een heet hangijzer te zijn. Bij de salderingsregeling mag een energiegebruiker het verbruik dat wordt opgewekt met zonnepanelen 1 op 1 verrekenen met de stroom die er uit het net komt van een energieleverancier. Een zeer gunstige regeling van de overheid, waarbij een kleinverbruiker met zonnepanelen het maximale voor de stroomopbrengst ontvangt (leveringskosten en energiebelasting). Richting 2030 is (al 3 jaar) de verwachting, dat dit stapsgewijs zal worden afgebouwd. Zonder duidelijkheid hierover zullen veel bedrijven en particulieren duurzaamheidsinvesteringen doen in een klimaat van een onzeker toekomstig energiebeleid. De maatschappij wil mijn inziens graag duidelijkheid over dit soort regelingen. Enerzijds maakt het bedrijven en consumenten terughoudend om verder te investeringen in zon- en windenergie. Uiteraard wil de markt zekerheid dat een investering terug te verdienen is binnen een bepaalde termijn. Anderzijds ontbreekt door de salderingsregeling, de stimulans om het eigen energieverbruik te optimaliseren; om zoveel mogelijk eigen opgewekte energie te gebruiken en verder te investeren in energieopslag.

Bewustwording voor energiebesparing en goede voorlichting en een evenwichtig lange termijn energiebeleid voor 20 jaar, daar zit Nederland op te wachten. Regeren is vooruitzien! En in tussentijd als regering blijven zoeken naar een goede balans tussen verduurzaming, leveringszekerheid en betaalbare energieprijzen.

Erik Spriensma, energieadviseur

Artikel in de Telegraaf: kabinet wil land aan de warmtepomp installateurs al overbezet

DISCLAIMER: Deze nieuwsbrief is met de grootst mogelijke zorg samengesteld. Toch is het niet uit te sluiten dat de informatie niet juist, onvolledig en/of niet up-to-date is. De juistheid en volledigheid van deze informatie kan dus niet worden gegarandeerd. Onjuistheden kunnen voorkomen. Berekeningen zijn illustratief en indicatief. Onder voorbehoud van prijs- en zetfouten. Energie Adviesbureau ‘Het Snoer Om’ is hiervoor niet aansprakelijk en aanvaard geen aansprakelijkheid voor schade die het directe of indirecte gevolg is van de opgenomen informatie. Op geen enkele wijze kunnen rechten worden ontleend aan de in dit document aangeboden informatie. Zo fluctueren Energietarieven dagelijks. Energietarieven zijn onder andere afhankelijk van grondstofprijzen, geopolitieke spanningen, looptijden, winstmarges van energieleveranciers en het inkoopmoment.  Het prijsverloop in het verleden, bieden echter geen volledige garanties en zekerheid voor de toekomst. Op alle leveringen en diensten zijn de Algemene voorwaarden van Energie Adviesbureau ‘Het Snoer Om’ van toepassing zoals gedeponeerd bij de Kamer van Koophandel Oost Nederland (onder nummer 58089845).